جنبشهای ضد فئودالی ایرانیان در اوایل خلافت عباسی

. با فروپاشی شاهنشاهی ساسانی نظام اجتماعی ایران که در حال گذار از مرحلۀ فئودالی و انتقال به مرحلۀ بورژوائی بود بر افتاد و نظامی شبه برده داری که عربهای جهادگر از ژرفای بیابانهای عربستان با خود آورده بودند برقرار شد ؛ همراه با فتوحات عربی و تشکیل دولت موسوم به اسلامی ، عربها بر آن شدند که این نظام را که نظامِ کمال مطلوب می پنداشتند در زمینهای مفتوحه برقرار کنند . در نتیجه نظامِ بسیار پیشرفته ای که در ایران برقرار بود در هم کوفته شد ، ایران به دوران ما قبلِ ماد به عقب رانده شد ، و این نظام عقب مانده اعمال گردید . اما هر چند که عرب می پنداشت این یک نظامِ کمال مطلوب و نظام الهی است ، از نظر تاریخی زمان به نفع آن نبود . با انقلاب بزرگ شرق به رهبری ابومسلم و فروپاشی دولت اموی و تشکیل دولت عباسی ، نظام شبه برده داریِ عربی به یکباره فرو ریخت . با وجود پاکسازیهایی که ابومسلم از عربها در ایران شرقی و مرکزی انجام داد ، ولی هنوز بخشهای بزرگی از قبایل عرب ، از آنها که در قیام ضد اموی ابومسلم شرکت کرده بودند ، در نقاط مختلف ایران جاگیر بودند و ممتلکات وسیعی در اختیار داشتند ؛ و ترور ابومسلم و ابوسلمه و دیگر رهبران ایرانیِ انقلاب مانع از آن شد که اینها نیز در فرصتهای مناسبی تصفیه شوند و انقلاب ابومسلم به هدف نهایی اش دست یابد . انقلاب ابومسلم امیدهای بسیاری را در جامعۀ ایرانی پدید آورده و انتظاراتی را پرورش داده بود که با متطلبات جامعۀ فئودالی همخوانی نداشت . تلاشهایی هم که فرزندان برمک برای رساندن جامعه به مرحلۀ بورژوائی به عمل آوردند با نابود شدنشان -به توطئۀ هارون الرشید- ناکام ماند ، و پس ار آنها نظام فئودالی با شتاب فراوان توسعه یافت . این امر سبب نارضایتی گستردۀ روستاییان ایرانی از نظام نوین میشد ، و آنها را در راه دستیابی به حقوقی که پیشتر در انقلاب ابومسلم جستجو می کردند به تلاش وامیداشت . این تلاش در چندین جنبش بزرگ نمود یافت که همگی با شکست مواجه گردیدند : قیام استادسیس و یوسف بُرم در خراسان ؛ جنبش سپید جامگان در سُغُد (ماوراء النهر) ؛ شورش حمزه آذرک سیستانی ؛ جنبش خرّم دینان در غرب ایران ؛ خیزش ماه یزدیار (مازیار) در طبرستان حق تکثیر: آزاد