رساله قشیریه

به تصحیح: بدیع الزمان فروزانفر اسکن شده رساله قشیریه(ترجمه)»،کتابی است با 918 صفحه ، از مهم‏ترین مآخذ و منابع معتبر در تصوف اسلامى است و کسانى که بخواهند از عرفان و تصوف اسلامى اطلاع درست و مستند داشته باشند، حتماً باید به این رساله مراجعه نمایند. که از طریق انتشارات علمی فرهنگی،در سال 1374 با تصحیح شادروان فروزانفر منتشر شده است. اصل این کتاب، با نام«الرسالة القشیریة»، توسط عبد الکریم بن هوازن قشیرى (که در ناحیه استوا - قوچان کنونى - متولد شد و پس از فراگرفتن علوم ادبى و عربى به نیشابور رفت و در آن‏جا به نشر علوم و معارف پرداخت)، به زبان عربى نگاشته شده است. رساله قُشیریه یا الرسالة القشیریة مجموعه نامه ها وپیام هائی است که زین الاسلام ابوالقاسم عبد الکریم بن هوازن قشیری آنرا به صوفیان وشاگردان خود می فرستاده. شروع تهیه آن در سال ۴۳۷ هجری وپایان آن به سال ۴۳۸ بوده وعلت نوشتن و ارسال آنها را ظهور فساد در طریقت وانحراف صوفی-نمایان ذکر نموده است. قشیری اهل استوا (قوچان امروزی) و جزو ملاکان آنجا بود. در آن زمان نیشابور مرکز علمی و فرهنگی ایران به شمار می آمد.قشیری برای یادگیری حساب به نیشابور می رود به این امید که بتواند حق همشهریان خود را از مستوفیان حکومت بستاند. اما در نیشابور روزی از سر اتفاق در حلقه ی درس ابوعلی دقاق می نشیند و پس از آن حساب را رها کرده به عرفان و تصوف روی می آورد و جزو نزدیکان ابوعلی دقاق می شود. کتاب شامل دو فصل و پنجاه وچهار باب است. فصل اول به بیان عقاید صوفیان و فصل دوم خلاصه ای از فصل اول است. پس از این دو فصل، بابی در شرح احوال مشایخ صوفیه و باب دیگر شرح اصطلاحات و تعبیرات آنان است.ابواب دیگر ذکر حالات و مقامات و آداب و اخلاق مشایخ را بیان می کند. علاوه براینکه خواندن رساله در میان صوفیان رواج داشته، مطالب و ابواب آن در معاصران قشیری و متاخران وی تاثیر عمیق داشته است. علی بن عثمان هجویری از هم عصران وی در نوشتن کشف المحجوب از مطالب رساله سود برده است. همچنین رد پای مطالب رساله در تذکرةالولیاء شیخ عطار و آثار مولانا جلال الدین مشهود است. از کتاب مزبور، دو ترجمه وجود دارد: ترجمه اول، در پنجم ذى الحجه سال 601 هجرى، در بغداد کتابت شده که نسخه آن بسیار مغشوش و مشوش است؛ ترجمه دوم که اصلاح ترجمه نخستین است، تاریخ کتابت ندارد، ولى از روى قراین مى‏توان گفت که در نیمه دوم قرن ششم یا نیمه‏ى اول قرن هفتم کتابت شده است. باب اول دو ترجمه، به‏کلى با هم متفاوت است و مترجم نخستین، به‏خصوص در باب اول، اکثر جمله‏هاى عربى را انداخته است و در سایر باب‏ها نیز این ترجمه با متن عربى اختلافات بسیار دارد. متن حاضر، تقریباً تمام ترجمه‏ى دوم و حواشى آن، موارد اختلاف با ترجمه اول است. این کتاب، ظاهراً توسط یکى از شاگردان قشیرى به نام ابو على بن احمد عثمانى ترجمه شده و با تصحیح و استدراکات استاد مرحوم بدیع الزمان فروزانفر به زیور طبع آراسته شده است. ترجمه کتاب، با نثرى ساده و دل‏پذیر به رشته تحریر درآمده و از آن نثرهایى است که جهت عامه نوشته شده و از جهت زبان‏شناسى حائز اهمیت است. در سراسر کتاب، لغات زیباى فارسى در میان اصطلاحات عرفانى فراوان یافت مى‏شود، مانند: اسپروج: پرستو؛ بازپژوهیدن: تفحص کردن؛ بازکردن: تجدید کردن؛ بر دست داشتن: به کارى مشغول بودن؛ برماسیدن: لمس کردن؛ پشت پا گذاشتن: اعتماد کردن؛ پیدا کردن: توضیح دادن و بیان کردن؛ توانچه: طپانچه، سیلى؛ دیک: دیروز؛ شیرزد: طفلى که در ایام شیرخوارگى، شیر کم خورده باشد و ضعیف ماند؛ کدینه: چوب گازران؛ گاه آمدن: رسیدن وقت عملى یا چیزى؛ گرمگاه: وقت گرمى روز؛ نابیوسان: غیر مترقب؛ ناپنداشت: غیر متصور؛ ناخن‏پیرا: ناخن‏گیر؛ نام مهین: اسم اعظم؛ نمودگار: نمونه جنس؛ وارن: آرنج؛ هریوه: منسوب به هرات؛ بستان‏گرى: باغبانى و... در این‏جا لازم است به برخى از کاستى‏هاى ترجمه اشاره شود: در متن عربى، عباراتى وجود دارد که ترجمه نشده است و این عدم ترجمه، گاهى به اصل مطلب خللى وارد نمى‏کند، اما غالباً باعث ایجاد ابهام در معنا مى‏شود؛ در ترجمه، جملاتى نارسا دیده مى‏شود که البته با مراجعه به متن عربى، نارسایى برطرف مى‏شود؛ به‏طور کلى از مطابقت ترجمه با متن عربى چنین دریافت مى‏شود که مترجم، دقت و امانت را فقط در ترجمه آیات قرآنى و اخبار و احادیث نبوى رعایت نموده و در ترجمه باقى مطالب کتاب، براى خود حق تصرف و تغییر قائل شده است.