سفرنامه سوزوکی شین جو: سفر در فلات ایران

مترجم: کینجی ئه‌اوُرا ، هاشم رجب‌زاده سفر در فلات ایران (1323 ه. ق/ 1906 - 1905 م) پیاده گردی راهب بودائی ژاپنی در شمال و شرق ایران سفرنامه سوزوکی شین جو که در 1905-1906 میلادی یا 1323 هجری-قمری در ایران بوده، توسط راهب بودایی از کشور ژاپن نوشته شده است. اینکه او از ادیان الهی نیست، از روس و انگلیسی و اروپایی ها هم نیست، اهمیت بسیاری برای او دارد. در شرایطی که به تعبیر شین جو "ایرانی ها عادت دارند که چون به خارجی ها برمیخورند،‌ پیش از هرچیز از او بپرسند که دینش چیست وسپس از ملیتش می پرسند، اما هیچگاه اسمش را جویا نمی شوند" (114) توصیفاتی که شین جوء از رابطه اش با ایرانیان بیان میکند،‌نشان میدهد که او به ندرت توانسته وارد خانه ایرانیان شود، جز چندباری که وارد خانه یک ارمنی یا نماینده روس و انگلیس یا در برخی مواقع وارد خانه حاکم می شد، او توصیفی از ورود به خانه مردم عادی ارائه نمی دهد،‌لذا او بیشتر یک نظاره گر صامت بوده و تجربه ای یکسویه و بدون گفتگو از ایرانیان داشته است. بیشتر اطلاعاتی که سفرنامه او میدهد، مبتنی بر مشاهدهات بصری، مطالعات او،‌توصیفات وتوضیحات کسانی که مهمانشان میشده و در مواردی هم ناشی از حداقل تعاملی که برای تهیه مایحتاج اولیه زندگی با ایرانیان داشته بوده است. البته زبان فارسی را نیز بسیار کم و در حد تعداد محدودی کلمه می دانسته است. به همین دلیل صدای ایرانیان در این سفرنامه ها، تقریبا حذف شده و متن مانند بسیاری از سفرنامه نویسان غربی که زبان ایرانی را بلد نبوده اند، تک صدایی و مونولوگی است. اما با این همه، همان داده های محدود می تواند مبنایی برای شناخت برخی از وجوه فرهنگی آن زمان در ایران باشد، ضمنا دقت بالای شین جوء در توصیف طبیعیات و رخدادها و فاصله شهرها و برخی امور بصری،‌ اطلاعات جالبی از برخی امور آن دوره در اختیار ما میگذارد. شین جوء در دوره ای بحرانی وارد ایران می شود،‌ انقلاب مشروطه در جریان است، نزاع بین مشروطه خواهان، سلطنت طلبان و دستکاری های استعمارگران روس و انگلیس در میان است و بازار آشفته ای را را رقم زده. در فضایی که به طبق نوشته همان منتقد آن زمان ،‌یوء سی کیوء، ایران هنوز آمادگی این بخش از سوغات تمدن و تجدد (مجلس مشروطه) را نداشته، اما این نزاع بیانگر وضعیت بغرنج ایران است. در این شرایط نگاه یک انسان شرقی ژاپنی می تواند پرتو متمایزی بر تجربه تجدد ایرانیان بیافکند. در مجموع توصیفات این سیاح ژاپنی بیانگر رویکردی خاص به جامعه ایرانی است که تفاوت ها و تشابهاتی با سفرنامه های غربیان دارد. لذا می توان آن را به عنوان درکی متفاوت از جامعه ایرانی دانست که لزوم بررسی های بیشتری را می طلبد تا بتوان فهمید که شرقی ها چگونه ایران را فهمیده اند و شاید ایرانیان که عموما خود را در آینه غربی ها دیده و تعریف کرده اند، بتوانند با نگاه به شرق تصویر و فهم دیگری از خودشان بدست آورند و از موقعیت حیرت به توسعه تمدنی غرب بیرون بیایند. از این منظر سفرنامه های شرقی اهمیت خاصی دارد.