سفرنامه یوشیدا ماساهارو: نخستین فرستاده ژاپن به ایران

نیمه دوم قرن 19 میلادی، در زمان ناصرالدین شاه قاجار، یوشیدا ماساهارو و گروه همراهش به عنوان اولین فرستادگان کشور ژاپن به ایران آمدند. آنها بیش از شش ماه در ایران به سیاحت و دیدار گذراندند و آنچه در این کتاب می خوانید ترجمه اطلاعات تاریخی از آن زمان در سفر رسمی یوشیدا ماساهارو به ایران است. سفرنامه یوشیدا تنها گویای زندگی باشکوه بزرگان و حاکمان و درباریان نیست و در جایجای آن گزارشات جالبی از چگونگی زندگی ساده و بی آلایش عامه مردم به چشم می خورد. یوشیدا که در مناطق جنوبی شاهد زندگی عشایر و ایلات کوچ نشین است آنها را در مقایسه با ایلات عرب دارای روحیه ای آرام و مسالمت جو می خواند، یوشیدا از آنها با عنوان چادرنشینان شمال یاد می کند، که منظور او بی گمان شمال خلیج فارس بوده است. وی هنگام توصیف ایلات کوچ نشین درمیان راه دهبید و آباده یادآور می شود که دولت هربار که ایل از جایی به جایی کوچ می کند، مالیات سنگینی از چادرنشینان می گیرد. یوشیدا در مسیر به سوی تهران از هر کجا که می گذشت به ثبت احوال زندگی مردم پرداخته است. اما از مهمترین بخشهای کتاب مطالبی است که درباره زندگی و فرهنگ عامه مردم تهران گردآورده است. از آنجایی که او در تهران اوقات فراغت بسیاری داشته، روزهایش را به گردش در خیابانها و یا حومه تهران می گذرانده و مطالب بسیاری از دیده ها و شنیده هایش را درباره راه و رسم زندگی مردم ثبت کرده است. از آداب غذا خوردن، غذاهای ایرانی، و عادت ایرانیان به خوردن سیر و پیاز به همراه غذا و یا با دست غذاخوردن که به اشتباه آن را با دست چپ ذکر کرده است. وی همچنین به وصف بازار سنتی و طریقه کسب و عادت به قسم خوردن و دروغگویی اهل کسب و فروشندگان سیار یخ که از یخچالهای طبیعی کوهستانهای اطراف تهران تهیه شده بود،و قهوه خانه ها اشاره دارد. اما او تنها به کاسبان سنتی نپرداخته، بلکه گزارشهای او از پا گرفتن فروشگاه لباس اروپایی و لوازم آرایش فرنگی و قهوه خانه ای که به سبک جدید و اروپایی و به فرمان ناصرالدین شاه برپاشده است، می تواند پژوهشگران را درعرصه تاریخچه اصناف یاری رساند. اما این تجدد طلبی تنها در نحوه کسب بروز نکرده، و سیر این تحول را در پوشاک این دوره نیز مشاهده کرد و یوشیدا به دقت این تحول را گزارش کرده است، اروپا رفته ها و چهل درصد صاحب منصبان به طرز اروپایی لباس می پوشند و کلاه فرنگی بسر می گذارند. یوشیدا همچنین به مناسبتهای مختلف به شرح اسب عربی، قلمدان، کاروان، منازل راهها و بناها، تلگراف خانه ها، شمشیر... پرداخته است. کنجکاوی او نسبت به زندگی خصوصی ایرانیان تا یه حدی است که حتی به دیدار از یک حرمسرای متروکه رضایت داده است. گزارشهای او از جشنها به ویژه توصیف مراسم عید قربان در تهران که خود شاهد آن بوده، آیینهای عروسی و عزاداری نیز قابل ذکر است. وی همچنین ازاعتقاد ایرانیان به سردی و گرمی و طب قدیم، دعا نویسی و رمالی و خرافات گزارش داده و حتی با دعانویسی درباره حرفه اش به گفت وگو نشسته است. توصیف او از دولتمردان و بزرگان نیز خواندنی است. او تقلید از سبیل ناپلئون سوم در میان دولتمردان را اکتفا به تقلید از ظاهر در تجدد خواهی می خواند و در جای دیگر ازلاف کارگزار خارجه در رشت از مردمی بودن خود سخن می گوید. هنگام یادکرد از بشیر آشپز ایرانی هیئت نیز اشاره می کند که او هنگام خداحافظی بجای انعام از او تقدیرنامه خواسته است.