خاطرات شاپور بختیار

مباحث و محتوای اصلی خاطرات در این مصاحبه عبارت‌اند از :عضویت و فعالیت در حزب ایران، فعالیت در اتحادیه‌های کارگری اصفهان در هنگام تصدی مشاغلی در اصفهان ;دولت مصدق ;اقدامات رهبری حزب توده ;نهضت ملی ایران ;عضویت و فعالیت در نهضت مقاومت ملی ;اصلاحات و اقدامات بختیار در وزارت کار ;چگونگی تشکیل، اقدامات و سرنوشت جبهه ملی دوم ; و بالاخره چگونگی دریافت مقام نخست وزیری برای مدت 37روز در آستانه انقلاب و حوادث آن ایام و عملکرد بختیار علاوه بر آن، درباره بسیاری از شخصیت‌های سیاسی، درباری، نظامی، اداری دوران پهلوی دوم و گوشه‌هایی از حوادث کشور و مبارزات مردم و روحانیون و به طور کلی روایاتی از زمینه‌های انقلاب، سخن به میان آمده است . شاپور بختیار به عنوان یک عنصر باسابقه جبهه ملی و کسی که در بسیاری از رخدادهای سیاسی، از قبل از کودتای آمریکایی 28 مرداد در ایران، حضور مستقیم داشته، ناخواسته تصوراتی را به ذهن تاریخ پژوهان متبادر می‌سازد که به هیچ وجه با آن چه در کتاب خاطرات وی آمده است، همخوانی ندارد. به عبارت دیگر، برای خواننده بسیار دور از انتظار است که فردی چون بختیار را در صفحاتی این گونه مختصر نظاره گر باشد. آن چه موجب شده است تا خاطراتی برخلاف انتظار آگاهان از کم و کیف تاریخ معاصر، عرضه شود از دو حال خارج نیست: اول این که آقای بختیار در سالهای پایانی عمر سیاسی خویش رسماً و علناً وارد مناسباتی شده که به طور قطع برای وی محدودیت آور بوده است. در چارچوب این احتمال، ایشان باید ترجیح داده باشد تا بسیاری از موضوعات مهم را ـ که یا در بطن آنها حضور داشته یا از نزدیک در جریان آنها قرار می‌گرفته است ـ نادیده بگیرد. برای نمونه وقوع کودتای آمریکایی 28 مرداد را که بیان چگونگی آن موجبات بی اعتباری را برای آمریکاییان به بار می‌آورده، لذا برای بختیار به عنوان آخرین برگ سیاسی واشنگتن به منظور حفظ رژیم پهلوی، نه مطلوب و نه مقدور بوده است. در چارچوب احتمال دوم نیز می‌توان چنین پنداشت که اصولاً مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد آمریکا به دلیل تعلقات ناشی از پیوندهای مالی و ارگانیک، اما غیرآشکار هاروارد با سازمان مرکزی اطلاعات این کشور، نخواسته است متعرض موضوعاتی شود که کارنامه عملکرد آمریکا را در ایران دارای مستندات بیشتری سازد. به هرحال، هر یک از این شقوق را علت غایی گشوده شدن تنها پنجره ای بسیار کوچک به زندگی سیاسی آخرین نخست وزیر محمدرضا پهلوی بدانیم، تفاوت چندانی در میزان بهره مندی خوانندگان از این اثر نخواهد کرد. از آنجا که از همین روزنه، واقعیتهای بسیار ارزشمندی در معرض قضاوت قرار می گیرد، لذا به نظر می رسد توقف در این موضوع که آیا عامل این محدودسازی، مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد بوده یا تمایلات خود آقای بختیار، چندان راهگشا نخواهد بود، به ویژه آن که هر دو احتمال دارای آبشخور مشترکند. حق تکثیر: چاپ سال 1996