تنسوخ نامه ایلخانی

به تصحیح: سید محمد تقی مدرس رضوی دانش گوهر شناسی و کانی شناسی از اولین علومی است که حکماء پیشین و دانشمندان ایران و علمای اسلامی به آن عنایت و توجه خاص داشته و کتاب‌ها و رسائل فراوانی در آن فن تالیف کرده‌اند.یکی از مشهورترین این آثار که به زبان فارسی نگاشته شده است رساله تنسوخ نامه ایلخانی تالیف محقق فرزانه خواجه نصیر الدین محمد طوسی است. در نسبت این کتاب به خواجه نصیر گویا هیچ شک و تردیدی نیست چرا که تمام کسانی که آثار و تالیفات او را در کتاب‌های خویش یاد کرده‌اند رساله‌ای در جواهر را در جمله آثار او ذکر نموده‌اند، ولی در نام این رساله اختلاف وجود دارد. صلاح الدین صفدی و محمد بن شاکر و محمد هدایت حسین نام این اثر را « کتاب الجواهر » یا « رساله الجواهر » ضبط کرده‌اند. حاجی خلیفه در کشف الظنون در دو جا از این کتاب یاد کرده است و در یک جا آن را تشوق نامه ایلخانی و در جای دیگر تنسوق نامه ذکر نموده است. سال تالیف این رساله به درستی معلوم نیست تنها آنچه از مقابله نسخ خطی این رساله استظهار شده این است که خواجه نصیر این اثر را در عهد پادشاهی هلاکوخان (۶۵۳ ق- ۶۶۳ ق) و به امر او تحریر نموده است. کتاب تنسوخ نامه ایلخانی به همت استاد مرحوم سید محمد تقی مدرس رضوی و بر اساس پنج نسخه خطی تصحیح و تحقیق شده است. مرحوم مدرس رضوی علاوه بر تصحیح متن کتاب، مقدمه‌ای نسبتا مفصل درباره زندگی و آثار خواجه نصیر الدین طوسی و نیز معرفی تنسوخ نامه ایلخانی نگاشته‌اند. ایشان در پایان این اثر بخشی را تحت عنوان تعلیقات تنظیم نموده‌اند و حواشی توضیحی و نکات سودمندی را در این بخش نگاشته‌اند. پاورقی‌های این اثر به اختلاف نسخ خطی اشاره دارد. افزون بر این امور، مصحح در آخر کتاب فهرست لغات نادر و اصطلاحات طبی همراه با معنی آنها و نیز فهرست جواهر، سنگ‌ها ، عطر‌ها، حیوانات ، گیاهان ، الوان و رنگ‌ها، معادل انگلیسی سنگ‌ها و جواهرات و گیاهان، نام اشخاص، نام اماکن و طوائف و کتب را تدوین و تنظیم نموده است. این اثر اولین بار در سال ۱۳۴۸ ش در موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی ( تهران ) در ۳۵۸ صفحه چاپ و منتشر شده است. این کتاب پیشتر به صورت تایپ شده در سایت قرار گرفته بود. حق تکثیر: بنیاد فرهنگ ایران، 1348