تحلیل مورفومتریک حوزه های آبخیز اوگانپا و اگبر، ایبادان نیجریه Morphometric Analysis of Ogunpa and Ogbere Drainage Basins, Ibadan, Nigeria
- نوع فایل : کتاب
- زبان : فارسی
- ناشر : EJESM
- چاپ و سال / کشور: 2010
توضیحات
چاپ شده در مجله اتیوپی مطالعات و مدیریت محیطی – Ethiopian Journal of Environmental Studies and Management
رشته های مرتبط مهندسی عمران، سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مهندسی هیدرولیک و سنجش از راه دور
مقدمه مورفومتر به معنی بیان توپوگرافیکی زمین از طریق مساحتف شیب، دامنه و شیب است. این پارامتر ها بر الگوی جریان حوزه ابخیز از طریق تاثیر آن ها بر روی زمان تمرکز تاثیر داشته اند.( جونز ۱۹۹۹). اهمیت این پارامتر های چشم انداز توسط موریساوا ۱۹۵۹ خاطر نشان شده است که مشاهده کرده اند جریان ها را می توان به صورت تابعی از ژئومورفولژی یک حوزه ابخیز بیان کرد. از این روی بر اساس مطالعات جیان وس ینها ۲۰۰۳، اگو و الوجیما ۲۰۰۳، و ایفیابی ۲۰۰۴ که گزارش کرده اند ویژگی های ژئومورفیک حوزه زهکشی نقشی کلیدی در کنترل هیدرولوژی حوزه ایفا می کند. تحلیل مورفومتری حوزه های زهکشی ن نه تنها توصیف کلی از چشم انداز را ارایه می کند، در عین حال یک ابزار مهم برای مقایسه شکل و فرایند حوزه های زهکشی است که در مقیاس زمانی و مکانی از هم تفکیک می شوند( فاستربروک ۱۹۹۳). در ابتدا، بیشتر حوزه ها به صورت خوزه های با زهکشی خوب یا ضعیف توصیف می شوند و یا این که نمی توان آن ها را به طور مطلوب در طرح داویسون به صورت جوان، بالغ یا پیر تقسیم بندی کرد( گریگوری و والینک ۱۹۷۳). اصول مکانیکی تشکیل کانال های رودخانه در درون حوزه و شیوه وارد شدن اب به کانال، از حیث ابعاد مختلف توسط هیدرولوژیست ها و زمین شناسان تعیین می شود. اندازه گیری و بیان کمی حوزه آبخیز با کار های جیمز هاتون در ۱۷۷۵ امکان پذیر بوده است. در نهایت گان بزرگی توسط هورتون ۱۹۳۲ برداشته شد زمانی که از ابزار ها و روش های خاص برای توصیف ویژگی های حوزه استفاده شد.از آن زمان به بعد، تحلیل ریاضی حوزه آبخیز در معرض تحلیل های قابل ملاحظه ای بوده است.( شمان ۱۹۵۴، موریساوا ۱۹۵۹، سوکوف ۱۹۶۹، کریکوری و والیک۱۹۷۳ ، گرادینر ۱۹۷۵) و در مناطق حاره ای توسط هولت و هیلبرت ۱۹۶۷، اپیزیجو ۱۹۷۶، نوا ۱۹۷۹، ادجوسون و همکاران ۱۹۸۳، احیدویک و فیل ازی ۱۹۸۹، ایبی ۲۹۹۴ ) مطالعه شده است. با این حال، ویژگی های مورفومتریک حوزه یک سری تغییرات مکانی را نشان می دهد و از این روی نیاز مبرمی به بررسی ویژگی های حوزه وجود دارد. دلیل این است که، شکل حوزه از حیث ویژگی های مورفومتریک تعیین کننده فرایند های موجود در این حوزه است. رابطه فرایند و شکل بر طبق گفته گریگوری و والینک ۱۹۷۳ منجر به بروز مسائلی در تحقیقات ژئومورفولوژیک در مطالعه فرایند ها شده است در این مطالعه اشکال حوزه ها و فرم آن ها با بررسی فرایند های عمل کننده در آن ها بررسی شد. این انواع تلاش ها می توانند اطلاعاتی را در خصوص فرایند های گذشته و اینده ارایه کرده و به این ترتیب کاربرد های هیدرو ژئومورفیک را در خوزه نشان داده اند(کارلسون و کیرک بای ۱۹۷۱). از این روی نتایج این مطالعه به بررسی روش های مدیریتی استفاده شده در مسائل تخریب زمین با فرایند های موجود در حوزه کمک می کند منطقه مورد مطالعه منطقه مورد مطالعه در ایبادان ، در ایالت ایو در جنوب نیجریه واقع شده است و حوزه های اگبر و اگانپو واقع شده است. حوزه زهکشی اوگامپا در گوشه این شهر در مختصات ۳ ۵۲ و ۳ ۳۶ و بین عرض ۷ ۲۲ و ۷ ۲۶ مشاهده شده است. و حوزه زهکشی در بحش جنوب غرب منطقه زهکشی بین طول ۳ ۵۵ و ۳ ۵۸ واقع شده است. دو حوزه بر روی یگ ناهمواری قرار دارند و به ترتیب دارای نساحت ۴۰٫۷۵ و ۵۲٫۸۸ کیلومتر مربع است.این حوزه توسط خاک های گرمسیری و سنگ های بستر پوشیده شده است( ارول ۱۹۷۸). دو حوزه نتیجه فرایند شهر سازی وجود دارد که موجب از بین رفتن پوشش طبیعی در خوزه شده و این ناشی از اثرات تولید رواناب و رسوب بوده است.( اکینولا ۱۹۶۶، اکینتول ۱۹۷۴، فریرنن ۱۹۹۱).
رشته های مرتبط مهندسی عمران، سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مهندسی هیدرولیک و سنجش از راه دور
مقدمه مورفومتر به معنی بیان توپوگرافیکی زمین از طریق مساحتف شیب، دامنه و شیب است. این پارامتر ها بر الگوی جریان حوزه ابخیز از طریق تاثیر آن ها بر روی زمان تمرکز تاثیر داشته اند.( جونز ۱۹۹۹). اهمیت این پارامتر های چشم انداز توسط موریساوا ۱۹۵۹ خاطر نشان شده است که مشاهده کرده اند جریان ها را می توان به صورت تابعی از ژئومورفولژی یک حوزه ابخیز بیان کرد. از این روی بر اساس مطالعات جیان وس ینها ۲۰۰۳، اگو و الوجیما ۲۰۰۳، و ایفیابی ۲۰۰۴ که گزارش کرده اند ویژگی های ژئومورفیک حوزه زهکشی نقشی کلیدی در کنترل هیدرولوژی حوزه ایفا می کند. تحلیل مورفومتری حوزه های زهکشی ن نه تنها توصیف کلی از چشم انداز را ارایه می کند، در عین حال یک ابزار مهم برای مقایسه شکل و فرایند حوزه های زهکشی است که در مقیاس زمانی و مکانی از هم تفکیک می شوند( فاستربروک ۱۹۹۳). در ابتدا، بیشتر حوزه ها به صورت خوزه های با زهکشی خوب یا ضعیف توصیف می شوند و یا این که نمی توان آن ها را به طور مطلوب در طرح داویسون به صورت جوان، بالغ یا پیر تقسیم بندی کرد( گریگوری و والینک ۱۹۷۳). اصول مکانیکی تشکیل کانال های رودخانه در درون حوزه و شیوه وارد شدن اب به کانال، از حیث ابعاد مختلف توسط هیدرولوژیست ها و زمین شناسان تعیین می شود. اندازه گیری و بیان کمی حوزه آبخیز با کار های جیمز هاتون در ۱۷۷۵ امکان پذیر بوده است. در نهایت گان بزرگی توسط هورتون ۱۹۳۲ برداشته شد زمانی که از ابزار ها و روش های خاص برای توصیف ویژگی های حوزه استفاده شد.از آن زمان به بعد، تحلیل ریاضی حوزه آبخیز در معرض تحلیل های قابل ملاحظه ای بوده است.( شمان ۱۹۵۴، موریساوا ۱۹۵۹، سوکوف ۱۹۶۹، کریکوری و والیک۱۹۷۳ ، گرادینر ۱۹۷۵) و در مناطق حاره ای توسط هولت و هیلبرت ۱۹۶۷، اپیزیجو ۱۹۷۶، نوا ۱۹۷۹، ادجوسون و همکاران ۱۹۸۳، احیدویک و فیل ازی ۱۹۸۹، ایبی ۲۹۹۴ ) مطالعه شده است. با این حال، ویژگی های مورفومتریک حوزه یک سری تغییرات مکانی را نشان می دهد و از این روی نیاز مبرمی به بررسی ویژگی های حوزه وجود دارد. دلیل این است که، شکل حوزه از حیث ویژگی های مورفومتریک تعیین کننده فرایند های موجود در این حوزه است. رابطه فرایند و شکل بر طبق گفته گریگوری و والینک ۱۹۷۳ منجر به بروز مسائلی در تحقیقات ژئومورفولوژیک در مطالعه فرایند ها شده است در این مطالعه اشکال حوزه ها و فرم آن ها با بررسی فرایند های عمل کننده در آن ها بررسی شد. این انواع تلاش ها می توانند اطلاعاتی را در خصوص فرایند های گذشته و اینده ارایه کرده و به این ترتیب کاربرد های هیدرو ژئومورفیک را در خوزه نشان داده اند(کارلسون و کیرک بای ۱۹۷۱). از این روی نتایج این مطالعه به بررسی روش های مدیریتی استفاده شده در مسائل تخریب زمین با فرایند های موجود در حوزه کمک می کند منطقه مورد مطالعه منطقه مورد مطالعه در ایبادان ، در ایالت ایو در جنوب نیجریه واقع شده است و حوزه های اگبر و اگانپو واقع شده است. حوزه زهکشی اوگامپا در گوشه این شهر در مختصات ۳ ۵۲ و ۳ ۳۶ و بین عرض ۷ ۲۲ و ۷ ۲۶ مشاهده شده است. و حوزه زهکشی در بحش جنوب غرب منطقه زهکشی بین طول ۳ ۵۵ و ۳ ۵۸ واقع شده است. دو حوزه بر روی یگ ناهمواری قرار دارند و به ترتیب دارای نساحت ۴۰٫۷۵ و ۵۲٫۸۸ کیلومتر مربع است.این حوزه توسط خاک های گرمسیری و سنگ های بستر پوشیده شده است( ارول ۱۹۷۸). دو حوزه نتیجه فرایند شهر سازی وجود دارد که موجب از بین رفتن پوشش طبیعی در خوزه شده و این ناشی از اثرات تولید رواناب و رسوب بوده است.( اکینولا ۱۹۶۶، اکینتول ۱۹۷۴، فریرنن ۱۹۹۱).
Description
orphometry represents the topographical expression of land by way of area, slope, shape, length, etc. These parameters affect catchment streamflow pattern through their influence on concentration time (Jones, 1999). The significance of these landscape parameters was earlier pointed out by Morisawa (1959), who observed that stream flow can be expressed as a general function of geomorphology of a watershed. The assertion still stand valid following Jain and Sinha (2003), Okoko and Olujimi (2003) and Ifabiyi (2004) who reported that the geomorphic characteristics of a drainage basins play a key-role in controlling the basins hydrology. Morphometric analysis of drainage basins thus provides not only an elegant description of the landscape, but also serve as a powerful means of comparing the form and process of drainage basins that may be widely separated in space and time (Easterbrook, 1993). In the early days, most basins were described as well-drained or poorly drained or they were connoted descriptively in the Davisian scheme as being youthful, mature or old (Gregory and Walling, 1973). The mechanics of how river channels actually form within a basin and how water gets into the channels was only understood in vague terms by both geologist and hydrologists. Measurement and quantitative expression of drainage basin began with the work of James Hutton in 1775. Subsequently, a great step forward was made by Horton (1932) when he crystallized previous works added new measures and proposed general methods for the description of drainage basins characteristic (Gregory and Walling, 1973). Since then, mathematical analysis of drainage basin has been a subject of considerable analysis, both in temperate region (Schumm, 1954; Morisawa, 1959; Sokolov, 1969; Gregory and Walling, 1973; Gardiner, 1975) and in humid tropics (Hewlett and Hibbert, 1967; Ebisemiju, 1976; 1979; Nwa, 1979; Adejuwon et. al 1983; Ayandike and Phil-Eze, 1989; Ifabiyi, 2004). However, morphometric characteristics of drainage basin exhibit spatio temporal variation, hence the need for detail investigation of basin characteristics, not only from one area to another, but also from time to time. This is because, the form of a basin in terms of its morphometric characteristics determine the processes operating in such a basin. This form-process relationship according to Gregory and Walling (1973) produced a temporary dilemma in geomorphological investigation either in the study of form or process. In this work, forms of basins were investigated with a view to understanding the processes operating within them. These kinds of efforts are expected, not only to provide understanding for the past, but also to help in estimating the future and for application to hydro-geomorphic phenomena currently operating in the basins (Carlson and Krikby, 1971). Thus, the result from this investigation will aid in suggesting management techniques that can be adopted in ameliorating land degradation problems being caused by processes operating in the studied basins.
